In dit rapport is in opdracht van NL-EITI in kaart gebracht hoe het huidige energiesysteem eruitziet en wat de weerslag ervan is op de publieke financiële stromen, het klimaat en milieu.
Het Nederlandse energiesysteem Een energiesysteem bestaat uit een geïntegreerd systeem waar energie van de bron naar de toepassing wordt geleid. Het vormt de ruggengraat van een maatschappij, waardoor bedrijven en individuen hun activiteiten kunnen ontplooien. Het systeem is daarmee meer dan alleen de technische onderdelen ervan. Het systeem is adequaat te noemen als het energie kan leveren die betrouwbaar, betaalbaar en duurzaam is. Ongeveer 10% van het totale energieverbruik was in 2021 hernieuwbaar (inclusief als grondstof en voor lucht- en zeevaart). Aardolie en aardgas blijven tot op heden de belangrijkste energiedragers. Duurzame energie is (momenteel) duurder per energie-eenheid dan fossiele energie. Het afbouwen van de fossiele winning in Nederland heeft ertoe geleid dat bijna 80% van de energie in Nederland geïmporteerd moet worden, wat een risico zou kunnen zijn voor de leveringszekerheid.
Effect op de overheidsfinanciën Binnen het energiesysteem heeft de delfstoffenwinning altijd een belangrijke rol gespeeld, vooral dankzij het Groningenveld, het grootste aardgasveld in Europa. De afbouw van fossiele winning en de opbouw van een duurzaam energiesysteem heeft ook effecten op de overheidsfinanciën: het meest zichtbaar is dat de afgelopen jaren de aardgasbaten sterk zijn afgenomen en deze zullen nog verder afnemen. Met name door het sluiten van het Groningenveld zijn de aardgasbaten de afgelopen jaren fors teruggelopen. Deze bedroegen tien jaar geleden nog zo’n € 17 miljard. Inmiddels gaat het nog om minder dan € 3 miljard.
Effect op klimaat en milieu Het energiesysteem functioneert dus nog hoofdzakelijk op basis van fossiele energie. Fossiele bronnen hebben echter een schadelijk effect op klimaat en milieu. Het klimaateffect van energieverbruik, wordt vooral (81-88%) bepaald door de CO2-emissies die vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen, en voor een beperkt deel door broeikasgasemissies bij winning en transport.
Conclusie Het omschakelen van het energiesysteem naar hernieuwbare energiebronnen zal door de historische ontwikkeling van het systeem enige tijd vergen. Hier zijn kosten mee gemoeid door de (voorlopig) hogere kosten van hernieuwbare energiedragers en de kosten die horen bij het opbouwen van een nieuw systeem. Deze ontwikkeling valt samen met het wegvallen van baten door aardgaswinning. De omschakeling zal echter klimaat- en milieuwinst opleveren.